Định tính alcaloid trong hạt Mã tiền (Strychnos nux-vomica L., Loganiaceae) bằng thuốc thử chung và thuốc thử đặc hiệu

3.2.1.1. Định tính alcaloid trong hạt Mã tiền (Strychnos nux-vomica L., Loganiaceae) bằng thuốc thử chung và thuốc thử đặc hiệu

*  Chiết xuất alcaloid từ hạt Mã tiền

Cân 0,5g bột hạt Mã tiền, cho vào bình nón dung tích 50ml. Thêm 15ml dung dịch acid sulfuric 1N. Đun đến sôi. Để nguội. Lọc dịch lọc vào bình gạn dung tích 100ml. Kiềm hóa dịch lọc bằng dung dịch amoniac 6N (khoảng 8ml) đến pH = 9 - 10 (thử bằng giấy quỳ hoặc chỉ thị màu vạn năng). Chiết alcaloid base bằng ether hoặc cloroform (chiết 3 lần, mỗi lần 5ml). Gộp các dịch chiết ether (hoặc cloroform), loại nước bằng natrisulfat khan, sau đó chia làm 2 phần: 1 phần dùng để định tính alcaloid bằng thuốc thử chung, 1 phần dùng để xác định sự có mặt của Strychnin và Brucin bằng các phản ứng tạo màu và bằng sắc ký lớp mỏng.

a. Định tính alcaloid bằng thuốc thử chung

Lấy một phần dịch chiết ether (hoặc cloroform) đã được chuẩn bị ở trên, đem lắc với acid sulfuric 1N hai lần, mỗi lần 5ml. Gộp các dịch chiết nước. Chia đều vào các ống nghiệm nhỏ, mỗi ống 1ml. Nhỏ vào từng ống nghiệm 2 - 3 giọt lần lượt các thuốc thử sau:

- Ống 1: thuốc thử Mayer, cho tủa màu từ trắng đến vàng

- Ống 2: thuốc thử Bouchardat, cho tủa nâu đến đỏ nâu

- Ống 3: thuốc thử Dragendorff, cho tủa vàng cam đến đỏ.

b. Định tính Strychnin và Brucin bằng thuốc thử tạo màu

Phần dịch chiết ether (hoặc cloroform) còn lại được chia vào 3 ống nghiệm nhỏ. Bốc hơi cả 3 ống nghiệm trên nồi cách thủy cho đến khô. Lần lượt làm các phản ứng sau:

- Ống 1: cho vào 0,5ml acid sulfuric đặc, vài tinh thể kali bicromat sẽ xuất hiện màu tím chuyển nhanh sang vàng, chứng tỏ sự có mặt của Strychnin.

- Ống 2: cho vào 0,5ml acid nitric đặc sẽ xuất hiện màu đỏ tươi, chứng tỏ sự có mặt của Brucin.

- Ống 3: cho vài giọt cloroform để hòa tan. Dung dịch này dùng để chấm sắc ký.

c. Định tính Strychnin và Brucin bằng sắc ký lớp mỏng

Bản mỏng sắc ký: Bản mỏng tráng sẵn silicagel GF₂₅₄ (Merck), hoạt hóa ở 110⁰C trong 1 giờ.

Dùng mao quản để chấm lên bản mỏng silicagel (kích thước 2,5 x 7,5cm) dịch chiết đã được chuẩn bị ở trên. Song song có thể chấm dung dịch chất chuẩn Strychnin và Brucin để so sánh.

Dung môi khai triển: Toluen - aceton - ethanol - amoniac (4 : 5 : 0,6 : 0,4).

Sau khi khai triển sắc ký, hiện màu bằng thuốc thử Dragendorff.