Mục lục Dược Liệu học

MỤC LỤC

CHƯƠNG 1. ĐẠI CƯƠNG VỀ DƯỢC LIỆU

ĐỊNH NGHĨA MÔN HỌC

LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN MÔN DƯỢC LIỆU

I. Một số nền y dược học thời cổ đại

II. Sự hình thành và phát triển của dược học phương Tây

III. Lịch sử phát triển của dược học Việt Nam

VỊ TRÍ CỦA DƯỢC LIỆU TRONG  NGHÀNH Y TẾ VÀ TROMG NỀN KINH TẾ QUỐC DÂN

THU HÁI-CHẾ BIẾN VÀ BẢO QUẢN DƯỢC LIỆU

I. Thu hái dược liệu

II. Ổn định dược liệu

III. Làm khô dược liệu

IV. Đóng gói và bảo quản dược liệu

CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ DƯỢC LIỆU

I. Cảm quan

II. Phương pháp vi học

III. Phương pháp lý học

IV. Thử tinh khiết

V. Phương pháp hóa học

1. Phổ tử ngoại và khả kiến

2. Phổ hồng ngoại

3. Phổ khối lượng

4. Phổ cộng hưởng từ hạt nhân

5. Các loại phổ khác

VI. Phương pháp sắc ký

1. Sắc ký giấy

2. Sắc ký lớp mỏng

3. Sắc ký lỏng cao áp

4. Sắc ký khí

5. Điện di mao quản

CHIẾT XUẤT VÀ PHÂN LẬP CÁC CHẤT TỪ DƯỢC LIỆU

I. Chiết xuất

II. Phân lập các hoạt chất

1. Kết tinh phân đoạn

2. Tách phân đoạn

3. Thăng hoa

4. Chưng cất phân đoạn

5. Các phương pháp sắc ký

5.1. Sắc ký cột

5.2. Sắc ký lỏng áp suất trung bình

5.3. Sắc ký phân bố ngược dòng

CHƯƠNG 2. CARBOHYDRAT VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA CARBOHYDRAT

ĐẠI CƯƠNG VỀ CARBOHYDRAT

I. Định nghĩa

II. Tinh bột

1. Cấu trúc hóa học của tinh bột

1.1. Amylose

1.2. Amylopectin

2. Sinh tổng hợp tinh bột

3. Tính chất của tinh bột

4. Chế tinh bột

5. Định tính và định lượng

6. Công dụng

III. Cellulose

1. Cấu tạo

2. Các dẫn chất cellulose và công dụng

IV. Pectin-gôm-chất nhầy

1. Pectin

1.1. Cấu tạo

1.2. Tính chất của pectin

1.3. Định tính – định lượng

1.4. Công dụng

2. Gôm – chất nhầy

2.1. Nguồn gốc và vai trò sinh lý của gôm và chất nhầy

2.2. Tính chất

2.3. Đánh giá một dược liệu chứa gôm hoặc chất nhầy

2.4. Công dụng

V. Các polysaccharid khác

1. Beta glucan

2. Inulin – Fructan

VI. Chitin, chitosan

1. Cấu trúc hóa học

2. Nguồn gốc

3. Công dụng

DƯỢC LIỆU CHỨA CARBOHYDRAT

I. Dược liệu chứa tinh bột
    Cát căn

Mạch nha

Ý dĩ

Sen

Hoài Sơn

Trạch tả

II. Dược liệu chứa cellulose

Bông

III. Dược liệu chứa gôm và chất nhầy

Gôm arabic

Gôm adragant

Sâm bố chính

Bạch cập

Mã đề

Thạch

Tảo bẹ

Linh chi

CHƯƠNG 3. GLYCOSID (HETEROSID)

I. Định nghĩa về glycosid

1. O-glycosid

2. C-glycosid

3. S-glycosid

4. N-glycosid

5. Pseudoglycosid

II. Tính chất

1. Lý tính

2. Hóa tính

III. Chiết xuất

CHƯƠNG 4. GLYCOSID TIM VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA GLYCOSID TIM

I. ĐỊNH NGHĨA

II. CẤU TRÚC HÓA HỌC

III. LIÊN QUAN GIỮA CẤU TRÚC VÀ TÁC DỤNG

IV. TÍNH CHẤT, ĐỊNH TÍNH, ĐỊNH LƯỢNG

V. PHÂN BỐ TRONG TỰ NHIÊN

DƯỢC LIỆU CHỨA GLYCOSID TIM

Lá Trúc đào

Hạt Thông thiên

Strophanthus

Digitalis

Digitalis tía

Digitalis lông

Hạt đay

Hành biển

MỘT SỐ DƯỢC LIỆU KHÁC CHỨA GLYCOSID TIM

CHƯƠNG 5. SAPONIN VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA SAPONIN

ĐẠI CƯƠNG VỀ SAPONIN

I. Khái niệm chung về saponin

II. Cấu trúc hóa học và phân loại

1. Saponin triterpenoid

1.1. Saponin triterpenoid pentacyclic

1.2. Saponin triterpenoid tetracyclic

2. Saponin steroid

2.1. Nhóm spirostan

2.2. Nhóm furostan
    2.3. Nhóm aminofurostan
    2.4. Nhóm spirosolan
    2.5. Nhóm solanidan
    2.6. Nhóm khác

III. Tính chất của saponin

IV. Kiểm nghiệm dược liệu chứa saponin

1. Dựa trên tính chất tạo bọt

2. Dựa trên tính phá huyết

3. Dựa trên độ độc đối với cá

4. Khả năng tạo phức với cholesterol

5. Các phản ứng mầu

6. Sắc ký lớp mỏng

7. Xác định bằng quang phổ

8. Định lượng

V. Chiết xuất

VI. Phân bố trong thực vật

VII. Tác dụng và công dụng

DƯỢC LIỆU CHỨA SAPONIN

Cam thảo
   Viễn chí

Cát cánh

Bồ kết

Ngưu tất

Rau má

Ngũ gia bì chân chim

Nhân sâm
    Sâm Ngọc Linh

Tam thất

Cổ yếm

Rau đắng biển

Táo nhân

Cam thảo dây

Tỳ giải

Dứa mỹ

Khúc khắc

Mạch môn

Thiên môn

CHƯƠNG 6. DƯỢC LIỆU CHỨA MONO VÀ DITERPENOID GLYCOSID

MONOTERPENOID GLYCOSID

I. Sơ lược cấu trúc hóa học

II. Phân loại

1. Iridoid có aglycon đủ 10 carbon

2. Iridoid không đủ 10 carbon

3. Iridoid có trên 10 carbon

4. Secoiridoid

5. Iridoid dimer

6. Các iridoid và secoiridoid

III. Tính chất, định tính

1. Tính chất

2. Định tính

IV. Phân bố trong tự nhiên

V. Tác dụng và công dụng

DITERPENOID GLYCOSID

DƯỢC LIỆU CHƯA MONOTERPENOID GLYCOSID

Sinh địa

Dành dành

Lá mơ

Huyền sâm

Đại

MỘT SỐ CÂY THUỐC KHÁC CHƯA IRIDOID GLYCOSID

Kim ngân

Cỏ roi ngựa

Mã đề

DƯỢC LIỆU CHỨA DITERPENOID GLYCOSID

Xuyên tâm liên

Ké đầu ngựa

Hy thiêm

Cỏ ngọt

CHƯƠNG 7. ANTHRANOID VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA ANTHRANOID

ĐẠI CƯƠNG VỀ ANTHRANOID

I. Khái niệm chung về anthranoid

II. Phân nhóm

1. Nhóm phẩm nhuộm

2. Nhóm nhận tẩy

3. Các nhóm anthranoid dimer

III. Phân bố trong tự nhiên

IV. Tính chất

V. Định tính

1. Định tính hóa học

2. Định tính sắc ký

3. Định tính bằng phương pháp quang phổ

VI. Định lượng

1. Phương pháp cân của Daels và Kroeber

2. Phương pháp so mầu

3. Phương pháp đo mầu sử dụng magnesi acetat

4. Phương pháp thể tích của Tschirch và Schmitz

5. Các phương pháp khác

VII. Chiết xuất

VIII. Tác dụng và công dụng

DƯỢC LIỆU CHỨA ANTHRANOID

CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA ANTHRANOID THUỘC CHI SENNA

Phan tả diệp

Thảo quyết minh

Cốt khí muồng

Muồng trâu

Ô môi

DƯỢC LIỆU CHỨA ANTHRANOID THUỘC HỌ RAU RĂM – POLYGONACEAE

Đại hoàng

Cốt khí củ

Hà thủ ô đỏ

Chút chít

Ba kích

Nhàu MORINDA UMBELLATA L. MORINDA CITRIFOLIA L.

Lô hội

CHƯƠNG 8. FLAVONOID VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA FLAVONOID

ĐẠI CƯƠNG VỀ FLAVONOID

I. Khái niệm chung về flavonoid

II. Cấu trúc hóa học

1. Khung của flavonoid

2. Phân loại flavonoid

2.1. Euflavonoid

2.2. Isoflavonoid

2.3. Neoflavonoid

2.4. Biflavonoid và triflavonoid

III. Tính chất – định tính – định lượng

1. Tính chất

2.Định tính

2.1. Định tính hóa học

2.2. Sắc ký

2.3. Quang phổ

3. Định lượng

3.1. Phương pháp cân

3.2. Phương pháp đo phổ tử ngoại

3.3. Phương pháp đo mầu

IV. Chiết xuất

V. Phân bố flavonoid trong tự nhiên

VI. Tác dụng sinh học của flavonoid

DƯỢC LIỆU CHỨA EUFLAVONOID

Hoa hòe
    NHỮNG NGUỒN DƯỢC LIỆU KHÁC ĐỂCHIẾT RUTIN

Diếp cá

Râu mèo

Rau nghể

Núc nác

Hoàng cầm

Kim ngân hoa

Actiso

Dâu

Bạch quả

Cúc gai
    CÁC LOẠI DƯỢC LIỆU THUỘC CHICITRUS – RUTACEAE

Hồng hoa

DƯỢC LIỆU CHƯA ISOFLAVONOID

Xạ can

Dây mật

Hạt củ đậu

DƯỢC LIỆU CHỨA NEOFLAVONOID

Tô mộc

CHƯƠNG 9. COUMARIN VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA COUMARIN

ĐẠI CƯƠNG VỀ COUMARIN

I. Khái niệm chung về coumarin

II. Phân loại coumarin

1. Coumarin đơn giản

2. Furanocoumarin (furocoumarin)

3. Pyranocoumarin (pyrocoumarin)

III. Đặc điểm về cấu trúc

IV. Tính chất

1. Lý tính

2. Hóa tính

V. Các phương pháp phân tích coumarin

1. Định tính

2. Định lượng

VI. Chiết xuất

VII. Phân bố trong tự nhiên

VIII. Tác dụng và công dụng

DƯỢC LIỆU CHỨA COUMARIN

Ba dót

Mần tưới

Bạch chỉ

Tiền hồ

Sà sàng

Ammi visnaga

Sài đất

Cỏ mực

Mù u

CHƯƠNG 10. DƯỢC LIỆU CHỨA GLYCOSID CYANOGENIC

ĐẠI CƯƠNG VỀ GLYCOSID CYANOGENIC

I. Khái niệm chung về glycosid cyanogenic

II. Phân loại

1. Các glycosid tương tự như amygdalin

2. Các glycosid tương tự như linamarin

3. Glycosid có vòng cyclopenten

4. Pseudocyanogenic glycosid

III. Định tính

DƯỢC LIỆU CHỨA GLYCOSID CYANOGENIC

Quả mơ

Hạt đào

CHƯƠNG 11. TANIN VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA TANIN

ĐẠI CƯƠNG VỀ TANIN

I. Khái niệm chung về tanin

II. Phân loại

1. Tanin thủy phân được

2. Tanin ngưng tụ

3. Tanin hỗn hợp

III. Chiết xuất

IV. Tính chất và định tính

1. Tính chất

2. Định tính

2.1. Định tính hóa học

2.2. Sắc ký

V. Định lượng

1. Phương pháp bột da

2. Phương pháp oxy hóa (Phương pháp Löwenthal)

3. Phương pháp tạo tủa với đồng acetat

4. Phương pháp đo mầu với thuốc thử Folin

5. Phương pháp đo mầu với thuốc thử phosphomolibdotungstic

6. Phương pháp sử dụng sắc ký lỏng cao áp

VI. Tác dụng và công dụng

DƯỢC LIỆU CHỨA TANIN

Ngũ bội tử

Măng cụt

Ổi

MỘT SỐ CÂY KHÁC CHỨA TANIN

CHƯƠNG 12. DƯỢC LIỆU CHỨA CÁC ACID HỮU CƠ

ĐẠI CƯƠNG VỀ CÁC ACID HỮU CƠ

I. Định nghĩa

II. Phân loại

III. CHIẾT TÁCH VÀ XÁC ĐỊNH CÁC ACID

IV. VAI TRÒ CỦA ACID HỮU CƠ TRONG CÂY

V. CÔNG DỤNG CÁC ACID HỮU CƠ

CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA ACID HỮU CƠ

Chanh

Bông

Thuốc lá

Me

Sơn tra

Các cây thuốc chi Prunus

CHƯƠNG 13. NHỮNG CHẤT KHÁNG KHUẨN THỰC VẬT BẬC CAO

ĐẠI CƯƠNG VỀ CÁC CHẤT KHÁNG KHUẨN THỰC VẬT BẬC CAO

I. KHÁI NIỆM VỀ CÁC CHẤT KHÁNG VI SINH VẬT

II. CÁC PHƯƠNG PHÁP THỬ TÁC DỤNG KHÁNG KHUẨN THỰC VẬT

CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA CHẤT KHÁNG KHUẨN THỰC VẬT BẬC CAO

CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA DẪN CHẤT QUINON

Cây óc chó

Bạch hoa xà

Drosera

Cây lá móng

Cây bóng nước

Sâm đại hành

CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID

Các vị thuốc mang tên hoàng liên

Thừng mực lá to
   Ipeca

Canhkina

CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA NHỮNG DẪN CHẤT LACTON

Thạch long nhuế

Cây đại

Một số dược liệu chứa các dẫn chất lacton khác

CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA SAPONIN

CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA TINH DẦU

Tinh dầu sả

Tinh dầu bạch đàn

Tinh dầu một số cây họ Hoa môi

Tinh dầu một số cây thuộc họ Cúc

DƯỢC LIỆU CHỨA FLAVONOID

MỘT SỐ DƯỢC LIỆU VỚI CÁC THÀNH PHẦN KHÁC

CHƯƠNG 14. ALCALOID VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID

1. ĐẠI CƯƠNG

1. Khái niệm về alcaloid

2. Danh pháp

3. Phân bố trong thiên nhiên

4. Sự tạo thành alcaloid trong cây

5. Tính chất chung của alcaloid

6. Chiết xuất, tinh chế và phân lập

7. Định tính alcaloid

8. Định lượng alcaloid

9. Cấu tạo hóa học và phân loại

10. Tầm quan trọng trong dược liệu

2. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID KHÔNG CÓ NHÂN DỊ VÒNG

Ma hoàng

Ớt

Tỏi độc

Ích mẫu

3. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN PYRIDIN VÀ PIPERIDIN

Hồ tiêu

Lựu

Cau

Lôbêli

Thuốc lá

4. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN TROPAN

Benladon

Cà độc dược

Coca

5. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN QUINOLIZIDIN

Sarothamnus

6. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN QUINOLIN

Canhkina

7. DƯỢC LIỆU CÓ CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN ISOQUINOLIN

Ipeca

Thuốc phiện

Bình vôi

Hoàng liên

Thổ hoàng liên

Vàng đắng

Hoàng liên gai

Hoàng bá

Hoàng đằng

Vông nem

Sen

8. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN INDOL

Mã tiền

Hoàng nàn

Cây lá ngón

Cựa khỏa mạch

Ba gạc

Dừa cạn

Lạc tiên

9. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN IMIDAZOL

Pilocarpus

10. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN QUINAZOLIN

Thường sơn

11. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN PURIN

Chè

Cà phê

12. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ CẤU TRÚC STEROID

Mực hoa trắng

Cà lá xẻ

13. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ CẤU TRÚC DITERPEN

Ô đầu

14. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ CẤU TRÚC KHÁC

Bách bộ

CHƯƠNG 15. TINH DẦU VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA TINH DẦU

1. ĐẠI CƯƠNG

1.1. Định nghĩa

1.2. Thành phần cấu tạo

1.3. Tính chất lý hoá

1.4. Trạng thái thiên nhiên và vai trò củatinh dầu đối với cây

1.5. Xác định hàm lượng tinh dầu trong dượcliệu

1.6. Chế tạo tinh dầu

1.7. Kiểm nghiệm tinh dầu

1.8. Tác dụng sinh học và ứng dụng của tinhdầu

2. DƯỢC LIỆU CHỨA TINH DẦU CÓ THÀNH PHẦN CHÍNH LÀ CÁC DẪN CHẤT MONOTERPEN

Chanh

Cam

Quýt

Bưởi

Sả

Sả Java

Sả hoa hồng

Sả chanh

Sả dịu

Thảo quả

Mùi

Bạc hà

Bạc hà Á

Bạc hà Âu

Thông

Long não

Sa nhân

Tràm

Bạch đàn

Bạch đàn giàu cineol

Bạch đàn giàu citronelal

Dầu giun

3. NHỮNG DƯỢC LIỆU CÓ CHỨA TINH DẦU CÓ THÀNH PHẦN CHÍNH LÀ CÁC DẪN CHẤT SESQUITERPEN

Gừng

Hoắc hương

Thanh cao

4. NHỮNG DƯỢC LIỆU CHỨA TINH DẦU CÓ THÀNH PHẦN CHÍNH LÀ CÁC DẪN CHẤT CÓ CÁC NHÂN THƠM

Đinh hương

Hương nhu trắng

Hương nhu tía

Đại hồi

Quế

Quế Việt Nam

Quế Srilanka

5. MỘT SỐ DƯỢC LIỆU CÓ KHẢ NĂNG KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG TINH DẦU Ở VIỆT NAM

Vông vang

Nhân trần - Adenosma bracteosumBonati.

Nhân trần- Adenosma caeruleumR. Br.

Nhân trần - Adenosma glutinosum(L.) Druce var. caeruleum (R.Br.) Tsoong

Thổ hoắc hương

Cây Dó (Trầm hương)

Chổi xuể

Đại bi

Vù hương, Xá xị

Húng chanh

Nghệ

Kinh giới núi

Kinh giới trồng

Chùa dù

Kinh giới đất

Châu thụ

Thiên niên kiện

É lớn tròng

Hồi núi

Hồi nước

Màng tang

Tràm trà

Men rượu

Vương tùng

Húng quế

Trà tiên (É trắng)

Sở

CHƯƠNG 16. CHẤT NHỰA VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA CHẤT NHỰA

1. ĐẠI CƯƠNG

1. Định nghĩa

2. Phân loại

3. Thành phần hoá học

4. Phân bố trong thiên nhiên

5. Chiết xuất nhựa

6. Công dụng

2. DƯỢC LIỆU CHỨA CHẤT NHỰA

Cánh kiến trắng

Cánh kiến đỏ

CHƯƠNG 17. LIPID VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA LIPID

1. ĐẠI CƯƠNG

1. Định nghĩa và phân loại

2. Nguồn gốc và phân phối thiên nhiên

3. Thành phần cấu tạo

4. Tính chất

5. Kiểm nghiệm

6. Định lượng dầu mỡ trong dược liệu

7. Chế tạo dầu mỡ

8. Công dụng của dầu mỡ

2. DƯỢC LIỆU CHỨA LIPID

Thầu dầu

Đại phong tử

Cacao

Lanolin

Sáp ong

CHƯƠNG 18. ĐỘNG VẬT LÀM THUỐC

Ong mật

Rắn

Hươu và nai

Khỉ

Hổ

Gấu

Tắc kè

Cóc nhà

www.duoclieu.org